Bilişsel Gelişim Somut İşlemsel Dönem
Somut İşlemsel Dönem ( 7-11 yaş )
İlkokul yılları dönemine gelen somut işlemsel dönemde, bilişsel gelişim yönünden çok hızlı değişiklik gösterirler. İlkokul dönemine gelen çocukların düşünme yetileri okul öncesi döneme göre çok farklılık göstermektedir.
Tersine çevirebilme kavramını kazanmış olmaları korunum ilkesi ile ilgili sorunu da ortadan kaldırmıştır. Artık nesnelerin mekân ya da fiziksel değişimlerinde miktarın, hacmin ve sayı gibi özelliklerinin değişmeyeceğini anlayabilmektedirler.
Daha önce de vermiş olduğumuz olan örnek; aynı miktar suyun geniş bir bardaktan alınıp uzun bir bardağa koyulduğunda, uzun bardakta suyun daha çok olduğunu ifade eden çocuk, artık bu suyun aynı miktar olduğunu görebilir. Artık gerçeği algılayarak tepkide bulunurlar.
Artık zihinsel gelişimleri, problem çözme yetileri mantık ile yapılabilmektedir. Çocukların somut işlemler döneminde okula başlamaları zihinsel olarak bazı işlemleri yapabilir duruma gelmeleri ile bağlantılıdır. Çocuk sınıflama, sınıflandırma, karşılaştırma gibi gruplamaları yapabilir.
Örneğin; babasının annesinden uzun olduğunu ve amcasının da babasından daha uzun olduğunu artık kafasında dönüştürebilir ve en uzun olan hangisi olduğunu somut işlemler döneminde kolaylıkla bulabilirler. Çocuklar bu dönemde dili etkin bir şekilde kullanabilir, ülke, vatan, millet, ekonomik durum, toplumsal olaylar gibi soyut kavramları anlayamazlar.
Ben merkeziyetçilikten artık uzaklaşmışlardır. Artık olayları ve dünyayı başkaları açısından da görebilirler. Ancak somut kavramları algılayabilirler. Soyut kavramların anlamlarını açıklayamaz ve problemlere çözüm getiremezler.
Daha önceden yaşanan bir olayı kafasında tekrardan canlandırıp anlatabilir. Somut işlemsel dönemde yaşanan bu duruma “dönüşümsel düşünme” denir.
Korunumun kazanılabilmesi için çocuğun üç akıl kuralını kavraması gerekmektedir;
1- Özdeşlik (ayniyet ); nesneye bir şey eklenmediğinde ya da çıkarılmadığında nesnenin aynı kaldığının bilinmesi yetisi kazanılmıştır.
2- Ödünleme; çocuğun nesnenin bir tarafında meydana gelen artışın, başka bir tarafında azalmaya sebep olacağını kavramasıdır.
3- Tersine Çevire bilirlik; yapılan bir işlemin tersine çevrilerek yapıldığında aynı sonucun yeniden ortaya çıkacağını ifade etmektedir.
Korunum kavramı aşağıda ki gibi özetlenmektedir;
– Madde korunumu ( 6- 7 yaş ); bir bütün parçalara ayrıldığında miktar değişmez.
– Uzunluk korunumu ( 6-7 yaş ); uzun bir tel parçalansa veya kırılsa bile uzunluğu değişmez.
– Nitelik değişmezliği ( 6-7 yaş ); bir bardaktan diğer bardağa boşaltılan sıvının miktarı değişmez.
– Sayıların korunumu (7 yaş ); nesnelerin yakınlaştırılması ya da uzaklaştırılması, miktarda değişime yol açmaz.
Örneğin; 5 top ister yan yana ister ayrı olsun sayı aynıdır, sayıda bir değişiklik olmaz. Sonuç yine 5 toptur.
– Alan korunumu ( 7 yaş ); bir kâğıt parçasının kapladığı alan kâğıt kesilip başka şekiller oluşturulduğunda da aynıdır. Kapladığı alanda değişiklik olmaz.
– Ağırlık korunumu (9 – 12 yaş ); bir şeyin hacminde veya görünümünde değişiklik olsa bile ağırlığının değişmediğinin algılanmasıdır. (Şekli değişen çamurun ağırlığı değişmez ).
– Hacim korunumu (11- 12 yaş ); bir şeyin şeklinde meydana gelen değişiklik gelse bile hacminin değişmeyeceğinin öğrenilmesidir. ( çeşitli şekiller verilen çamurun taşırdığı su miktarı aynı kalır ).
Somut işlemsel dönemi ile ilgili en belirgin ve güzel örnek olarak rastladığım örnek olay;
Nazlı ilkokul 1. Sınıf öğrencisi, okuldan eve gelmiş ve matematik ödevini yapmaya çalışıyor. Ödevini yapmaya çalışırken annesine “anne bu problemi sen çöz” der. Anne problemi okumaya başlar. Problem şu şekildedir; elinizde 10 TL var. Tanesi 2,50 TL’den üç yumurta aldınız geriye kaç TL’niz kaldı? Şeklinde sorulmaktadır.
Anne Nazlı’ya dönerek “neden ben çözeyim kızım” der.
Nazlı annesine şu şekilde cevap verir; çünkü ben hiç yumurta almıyorum, yumurtaları hep sen alıyorsun. Bu problemde seni ilgilendiriyor der. Burada aslında eğitimcilerin alması gereken bir ders vardır. Çocuklara sormuş oldukları problemler ya da verdikleri örnekler simit, dondurma ya da sakız gibi çocukların ilgisini çeken somut bir örnek olsaydı çocukta bu problemi çözmekten zevk alacaktı.
Piaget’e göre Bilişsel Gelişim Basamakları
Bilişsel Gelişim İşlem Öncesi Dönem
Bilişsel Gelişim Soyut İşlemsel Dönem